Tối hôm ấy, ngôi nhà của Pherucsiô im lặng hơn thường lệ. Bố cậu có cửa hàng bách hóa nhỏ, đã đi Phoocli mua mấy thứ gì đấy, mẹ cậu đi theo mang cả Luigia, cô con gái bé đi mổ mắt. Phải sáng hôm sau họ mới về. Sắp nửa đêm. Người đàn bà làm thuê đã đi về sau bữa ăn tối; ở nhà chỉ còn có bà ngoại liệt cả hai chân với Pherucsiô, cậu bé mới mười ba tuổi.
Ngôi nhà chỉ có một tầng và nằm bên đường cái, cách một cái làng ở ven Phoocli, một thành phố xứ Rômanha, độ một tầm súng. Cạnh ngôi nhà nho nhỏ ấy chẳng có nhà cửa nào, ngoài cái đống hoang tàn của một quán trọ bị cháy trước đấy hai tháng.
Đằng sau nhà là một vườn rau, giậu rào quanh có trổ một cái cổng nhỏ kiểu thôn quê. Cái cửa của ngôi hàng, đồng thời là cửa ra vào, trông ra đường cái. Chung quanh bốn bề là đồng không mông quạnh, những đám ruộng dâu bát ngát.
Sắp nửa đêm. Mưa rơi, gió thét. Pherucsiô với bà còn thức ở trong phòng ăn. Phòng này cách vườn rau một gian nhà chứa đầy đồ cũ.
Pherucsiô mới về lúc mười một giờ, sau khi chuồn đi đâu mất mấy tiếng liền, để bà cứ ngồi như đóng đinh trong chiếc ghế bành rộng chờ sốt ruột, lo lắng hết sức. Bà cụ tội nghiệp ngồi suốt ngày trên chiếc ghế ấy, và nhiều khi suốt cả đêm, vì những cơn đau tức ghê gớm làm cho bà không tài nào nằm xuống được.
Trời mưa và gió thổi hắt vào các cửa kính. Đêm tối như mực. Pherucsiô về nhà mệt lử, lấm be bét, áo ngoài rách và trán bầm tím vì một hòn đá ném trúng. Thoạt tiên bè bạn lấy đá ném nhau chơi thôi, rồi dần dần đi đến chỗ đánh nhau thật, bao giờ mà chả thế. Tệ hơn nữa là Pherucsiô lại đánh bạc và thua hết sạch tiền, cái mũ nồi cũng rơi mất đâu ở một cái hố.
Dù gian nhà chỉ có một ngọn đèn dầu nhỏ, để ở một góc bàn gần ghế bành, bà ngoại đáng thương ấy vẫn thấy ngay vẻ thảm hại của đứa cháu; và qua những lời thú tội, úp mở của cháu, bà cụ đã đoán được phần nào những lầm lỗi của nó, rồi sau cùng còn gì là nó thú ra hết; bà vốn thương Pherucsiô với tất cả tâm hồn, nên bà không nhịn được, bật ra khóc.
Yên lặng một lúc lâu, rồi bà nói: “Ôi! Cháu chẳng chút thương xót bà ngoại tội nghiệp của cháu, nếu không cháu đã chẳng lợi dụng bố mẹ cháu đi vắng để làm những việc như thế. Cháu bỏ bà một mình suốt cả ngày. Cháu chẳng chút thương xót gì bà! Coi chừng, Pherucsiô, cháu đang đi con đường nguy hiểm sẽ đưa cháu đến một kết cục thảm hại đấy. Bà đã thấy những đứa trẻ đầu tiên cũng như cháu, thế rồi sau đã thành ra những kẻ vô lại ghê gớm. Người ta bắt đầu bằng trốn nhà đi chơi, đánh nhau với bạn, thua bạc mất tiền, rồi dần dần từ ném đá đi đến đâm nhau, từ cờ bạc đến các tật xấu khác, và từ tật xấu đi đến… trộm cướp”.
Pherucsiô đứng nghe, cách bà vài bước, mình tựa vào cái tủ, đầu cúi gầm, cằm sát vào ngực, đôi mày cau lại, còn sôi sục cơn tức giận lúc đánh nhau. Mái tóc xoăn màu hạt dẻ rủ xuống trán, và đôi mắt to xanh rực lên những ánh lạ lùng.
“Từ cờ bạc đến trộm cướp! – Bà nhắc lại, vừa nói vừa khóc. – Pherucsiô à, cháu hãy nghĩ đến cái tên vô lại ở xứ này, cái tên Vittôriô Môtzini lưu manh, mới hai mươi bốn tuổi đầu mà đã hai lần ở tù. Nó làm cho bà mẹ tội nghiệp của nó phải chết vì buồn phiền; bà có quen mẹ nó đấy. Bố nó thì tuyệt vọng đã bỏ đất nước trốn sang Thuỵ Sĩ. Cháu hãy nghĩ đến tên vô lại ấy; nó chào, bố cháu cũng không chào lại, vì xấu hổ; lúc nào người ta cũng thấy nó quần tụ với những quân hung đồ còn tệ hơn nó nữa, cho đến cái ngày phải đi đày khổ sai thôi. Này, thằng Môtzini ấy, bà có biết nó khi nó còn nhỏ, trước kia nó cũng chỉ bắt đầu như cháu, rồi có thể cháu cũng sẽ đẩy bố mẹ cháu đến kết cục thảm hại như bố mẹ nó thôi…”
Pherucsiô làm thinh. Tấm lòng cậu đâu có độc ác; cậu có trốn nhà đi chơi cũng do dồi dào sinh lực và táo bạo hơn là vì bẩm tính xấu xa. Bố cậu nuông con quá; vì biết rằng trong thâm tâm con có thể có những tình cảm cao thượng nhất và hơn nữa, gặp hoàn cảnh thì có thể có hành động cao cả và hào hiệp, nên ông đã để cho con tự do cho đến ngày con tự hiểu lấy lẽ phải.
Pherucsiô trung hậu, nhưng gan lì và khó tính, dù rất hối hận là đã làm bà phật lòng, cậu vẫn không tài nào đủ can đảm nói với bà vài lời dễ nghe để bà tha thứ cho: “Vâng, cháu có lỗi, cháu sẽ không làm thế nữa. Cháu xin hứa, bà tha lỗi cho cháu”. Tính tự ái giữ kín những lời như thế trong tâm cậu, tuy lòng cậu chan chứa tình thương yêu đằm thắm.
Thấy Pherucsiô cứ làm thinh, bà cụ lại nói tiếp: “Ôi! Cháu à, cháu không nói được một lời hối hận sao. Cháu cũng thấy rõ tình cảnh của bà hiện nay: chỉ còn chờ để được đưa ra đồng nữa mà thôi. Cháu còn có lòng nào mà làm cho mẹ của mẹ cháu phải khóc nữa; bà đã già lắm rồi, gần đất xa trời lắm rồi, nonna(1) tội nghiệp của cháu suốt đời thương yêu cháu, đã ru cháu suốt bao đêm trường thuở cháu còn bé, và chỉ muốn tránh cho cháu tất cả mọi đau đớn, mọi buồn phiền. Bà lúc nào cũng tự bảo rằng: “Đứa bé này sẽ là niềm an ủi của mình đây”, nhưng trái lại cháu cứ làm cho bà chết vì lo ngại được. Bà có thể hy sinh tất cả những năm tháng còn lại của bà để cầu cho cháu trở lại ngoan ngoãn và biết vâng lời như trước đây. Cháu có còn nhớ không, Pherucsiô à, những lúc bà dắt cháu đi dạo chơi, cháu nhét đầy sỏi và cỏ vào các túi bà, rồi cháu ngủ bà phải cứ thế bế cháu về nhà. Thuở ấy cháu thương bà cháu lắm. Giờ bà bị liệt, bà cần có lòng thương yêu của cháu như khí trời mà bà thở, cháu hãy nghĩ rằng bà chẳng có gì, chẳng có gì hết ở đời này làm cho bà vui, bà quan tâm nữa, cái thân của bà đã gần đất xa trời lắm rồi cháu ạ”.
Xúc động, Pherucsiô sắp lao đến với bà thì hình như nghe có tiếng động nhẹ, một tiếng răng rắc từ phòng bên trông ra vườn rau. Nhưng cậu cũng không thể biết đó là tiếng cái cửa chớp bị gió lay hay là tiếng gì khác.
Cậu chú ý nghe.
Mưa càng nặng hạt.
Tiếng động lại càng rõ. Lần này thì bà cũng nghe thấy.
Hoảng hốt bà hỏi: “Cái gì thế?”
Cậu trả lời: “Mưa đấy”.
Bà vừa lau nước mắt vừa nói: Pherucsiô cháu có hứa với bà là cháu sẽ ngoan và không làm cho nonna tội nghiệp của cháu phải khóc nữa không?”
Lại một tiếng răng rắc nữa ngắt lời bà. Bà tái mặt kêu lên: “Nhưng không phải tiếng mưa… ra xem cái gì cháu”.
Rồi bà lại nói thêm ngay: “Thôi đừng, cứ ở đây” và bà nắm lấy bàn tay Pherucsiô trong lòng tay bà.
Hai bà cháu không dám thở nữa. Chỉ nghe thấy tiếng nước chảy.
Bỗng họ giật mình, vì hình như cả hai bà cháu đều nghe có tiếng chân bước ở phòng bên cạnh.
Pherucsiô hổn hển hỏi: “Ai đấy?”
Chẳng ai trả lời cả.
Lạnh toát xương sống, cậu bé hỏi lại: “Ai đấy?”
Nhưng vừa mới nói thì bà với cháu bỗng hét lên một tiếng kinh hồn.
Hai người đàn ông vừa nhảy vào trong phòng.
Một người tóm lấy cậu bé, lấy tay bịt miệng, người kia chẹn lấy cổ họng bà cụ.
Người thứ nhất nói: “Muốn sống thì câm họng”; Người thứ hai nói: “Im”, và giơ dao lên dọa. Cả hai đều đeo mặt nạ đen. Hồi lâu chỉ nghe thấy tiếng thở hổn hển và tiếng mưa rơi mỗi lúc một nặng hạt.
Bà cụ rên rỉ, đôi mắt mở to như muốn văng ra khỏi đầu.
Người giữ cậu bé nói nhỏ vào tai cậu: “Bố mày cất tiền ở đâu?”
Cậu bé trả lời lí nhí, hai hàm răng đánh vào nhau lập cập: “Ở kia… trong tủ ấy”.
Nó bảo: “Sang đây với tao”.
Nó lôi Pherucsiô sang chiếc phòng nhỏ, chẹn lấy họng cậu. Trên sàn có một cái đèn đã che kín hết ánh sáng. Nó hỏi: “Tủ đâu?”
Cậu bé lấy tay chỉ.
Thế là để cho chắc chắn, nó dúi cậu bé bắt quỳ xuống trước mặt tủ, lấy hai chân kẹp cậu lại, rút dao găm ra cắn vào hai hàm răng, sẵn sàng cắt cổ nếu cậu kêu lên. Một tay nó cầm đèn, tay kia lấy trong túi ra một cái kìm, thuồn vào lỗ khóa. Nó ấn mạnh, bẻ khóa ra, mở hai cánh cửa tủ, xáo lung tung mọi thứ lên, nhét đầy túi, đóng tủ lại, rồi lại mở ra, lục lọi lần nữa; xong nó lại tóm lấy cuống họng cậu bé đẩy sang phòng ngoài; ở đấy tên trộm kia đang giữ bà cụ gần ngất đi, đầu ngoẹo một bên, mồm há hốc.
Tên này hỏi nhỏ: “Có thấy không?”
Tên kia trả lời: “Có” và nói thêm: “Cậu ra đi…”
Tên giữ bà cụ bỏ chạy ra cổng vườn rau xem có ai đi đến không, rồi từ phòng bên gọi sang, giọng cao như một tiếng còi: “Chạy đi”.
Tên kia còn đứng lại giữ Pherucsiô, giơ dao dọa cậu bé và bà cụ đang mở trừng trừng đôi mắt; nó nói: “Kêu lên một tiếng thì tao quay lại giết chết ngay”.
Qua hai lỗ mắt của chiếc mặt nạ nó nhìn chằm chằm dọa hai bà cháu.
Đúng lúc ấy, người ta nghe xa xa trên đường cái có tiếng người vừa đi đến vừa hát.
Tên trộm liền quay đầu sang phía cửa và vội vàng làm rơi chiếc mặt nạ của nó xuống.
Bà cụ bất giác kêu lên: “Môtzôni!”
Tên trộm bị nhận mặt, gầm lên: “Con mẹ chết tiệt, mày phải ngoẻo thôi!”
Thế là nó quay lại, giơ dao lên, bà cụ sợ quá, ngất đi.
Tên giết người đâm một nhát.
Nhưng nhanh như chớp, hét lên một tiếng tuyệt vọng, Pherucsiô lao tới bà mình, lấy thân mình che cho bà. Hung thủ bỏ chạy, vấp phải cái bàn, đánh đổ và làm tắt cái đèn. Cậu bé tụt dần xuống đất, thụp quỳ xuống, cứ thế vòng hai tay ôm lấy tấm thân bà cụ, đầu áp vào lòng bà.
Mấy khắc trôi qua… Gian phòng tối như mực. Tiếng hát của mấy người nông dân mất hút nơi xa xa. Bà cụ tỉnh lại.
Cụ gọi, giọng nghe còn mơ hồ: “Pherucsiô!”
Cậu bé thưa: “Nonna ạ!”
Bà cụ cố nói một câu, nhưng vẫn sợ, líu cả lưỡi lại.
Cụ ngồi im lặng một hồi, run như cầy sấy. Rồi mới nói lên được: “Chúng nó đi hết rồi à?”
– Hết rồi.
– Chúng nó không giết bà… – bà cụ lẩm bẩm như nghẹn lời.
– Không ạ… bà không việc gì, nonna thân yêu ạ, – Pherucsiô nói giọng yếu ớt. – chúng nó lấy tiền. Nhưng bố… đã đem đi gần hết.
Bà cụ thở ra.
Pherucsiô vẫn quỳ và ôm lấy bà, cậu nói: “Bà ạ, bà thân yêu ạ, bà thương cháu chứ, phải không bà?”
– Pherucsiô! Cháu tội nghiệp của bà! – Bà cụ trả lời, tay sờ đầu cháu, – sợ lắm phải không cháu? Thắp đèn lên… Thôi cứ để vậy, bà còn sợ lắm…
– Thưa bà, – cậu bé lại nói, – cháu lúc nào cũng làm bà phiền lòng…
– Không, Pherucsiô à, không, đừng nói thế, đừng nghĩ đến việc ấy nữa, bà đã quên hết rồi, bà thương cháu lắm.
– Cháu luôn luôn làm bà lo phiền, – cậu bé nói tiếp, giọng run run và phải cố gắng lắm, – nhưng… cháu bao giờ cũng thương bà, bà có tha lỗi cho cháu không…? Bà tha lỗi cho cháu, nonna ạ.
– Ừ, bà tha lỗi cho cháu, cháu ạ, bà hết lòng tha lỗi cho cháu. Cháu có thể không tin hay sao! Đứng lên cháu yêu dấu của bà. Bà không mắng cháu nữa đâu, cháu ngoan, cháu tốt bụng lắm! Thắp đèn lên. Can đảm lên, đứng dậy, Pherucsiô…
– Cám ơn bà, – cậu bé nói giọng càng yếu… – Giờ thì cháu yên tâm lắm. Nonna sẽ nhớ cháu mãi, phải không ạ? Bà sẽ nhớ cháu mãi mãi… nhớ Pherucsiô của bà mãi…
– Pherucsiô của bà! – Bà cụ kêu lên, ngạc nhiên và kinh hãi, để tay lên vai cậu và cúi đầu như để nhìn rõ vào mặt cậu.
– Bà nhớ đến cháu, – cậu bé còn lẩm bẩm nói thêm, giọng nói tựa hồ một hơi thở nhẹ. – Bà hôn mẹ cháu… bố cháu.. em Luigina… hộ cháu… Vĩnh biệt… nonna…
– Pherucsiô! Pherucsiô thân yêu của bà! Cháu làm sao thế? – Bà cụ kêu lên, lo ngại xoa đầu cháu đã nặng trĩu trên hai đầu gối mình. Rồi bỗng bà đem hết sức tàn thét lên, tuyệt vọng: “Pherucsiô! Pherucsiô! Cháu ôi! Cục cưng của bà ơi! Ôi cứu với! Cứu với!”
Nhưng Pherucsiô không trả lời. Cậu bé anh hùng đã cứu mẹ của mẹ mình thoát chết, bị một nhát dao đâm vào lưng, vừa trút hơi thở cuối cùng, sung sướng vì đã cứu sống nonna của mình.
nhasachminhthangvanhoc.wordpress.com 